IDFA naar het Vondelpark

Update 26 juni

Over een ding zijn documentaireproducent Hasse van Nunen, filmmaker Niki Padidar en het regisseursduo Petra en Peter Lataster het hardgrondig eens: IDFA’s nieuwe thuis in het Amsterdamse Vondelpark voorziet in een grote behoefte bij makers om een centrale plek te hebben waar ze elkaar én het publiek het hele jaar door kunnen ontmoeten, films kunnen vertonen en ervaringen uit kunnen wisselen. “Als filmwereld kunnen we zo meer verenigd zijn.”

Herinneringen 
Hasse van Nunen is documentaireproducent en mede-oprichter van Een van de Jongens waar al zo'n 12 jaar documentaires worden gemaakt. Het Vondelparkpaviljoen is voor haar een extra bijzondere plek. “In de tijd dat het Filmmuseum hier nog zat, organiseerde ik avonden voor de Europese studentenfilm” zegt Hasse. “Mijn huidige co-compagnon vertoonde daar ook zijn afstudeerfilm. Die dag bespraken we samen op de eerste rij van de filmzaal ook wat een leuke naam zou zijn voor ons bedrijf. Hij kwam toen met de naam Studio Een van de Jongens. Je zou dus kunnen zeggen dat we hier, in het Vondelparkpaviljoen, echt zijn begonnen. 

Ontmoetingsplek
Petra Lataster-Czisch, die samen met haar man Peter Lataster al decennialang veelbekroonde documentaires als De kinderen van juf Kiet, Niet zonder jou en Wakker in een Boze Droom maakt, heeft ook een sterke herinnering aan het gebouw. “Hier kon je in de tijd van het Filmmuseum prachtige bijna vergeten films zien” vertelt Petra enthousiast. “Films van bijvoorbeeld Bela Tarr, die ik, komende uit de voormalige DDR, niet eens kende. Hier heb ik ook filmvrienden gemaakt. Ik hoop dat dat straks ook hier weer gaat gebeuren.” “Als het hier weer een echte ontmoetingsplek gaat worden, net als in de tijd van Eye Filmmuseum, dan zou dat natuurlijk goud zijn” vult Peter aan.

Bijzondere sfeer
Voor filmmaker Niki Padidar, die in 2022 IDFA mocht openen met haar documentaire All You See, is de tijd van het Filmmuseum in het Vondelpark net iets te lang geleden. Maar ze heeft des te meer herinneringen aan haar eerste bezoeken aan IDFA. ”Toen ik klein was, werd ik al door mijn moeder meegenomen” zegt Niki. “Ze zag altijd zo’n 16 films, en ik mocht dan af en toe mee. Ik kan me niet meer herinneren wat ik van de films vond, maar de sfeer vond ik meteen heel bijzonder.” En nu, jaren later, is dat gevoel nog steeds bij Niki aanwezig. “Los van films kijken tijdens het festival kom je in Schiller of op andere plekken in de stad altijd collega's of leuke mensen tegen.”

Voor Niki is IDFA sowieso heel belangrijk geweest, vertelt ze. “Mijn eerste film was een korte jeugdfilm, Ninnoc, die in 2015 op IDFA in première ging en daar meteen de prijs voor beste jeugddocumentaire won. De film werd vervolgens ook opgenomen in de Best of IDFA on Tour en is dankzij IDFA overal ter wereld te zien geweest. Dat was meteen een bizar begin. Helemaal toen mijn tweede film als festivalopening werd gekozen en ik ineens in een vol Carré mijn film presenteerde. Ik weet van een filmmaker in het buitenland die zowat in zijn eentje bij zijn eigen première zat. Het was dus zo fijn om in mijn eigen stad met mijn vrienden, familie en zoveel andere mensen mijn film in première te zien gaan. IDFA heeft dus best een grote rol in mijn filmcarrière gespeeld,” zegt Niki lachend.

Inspiratie 
Hasse kent het festival vooral als producent. De eerste ervaringen zijn haar altijd bijgebleven, zegt ze terugkijkend. “Als jonge producent vond ik IDFA eerst heel overweldigend. Het voelde als een soort Champions League waar ik nooit onderdeel van zou kunnen zijn. Het is een plek waar de hele wereld die iets met film doet bij elkaar komt; de grootste makers, producenten en omroepen. Voor een producent is dat echt heerlijk, want je kunt iedereen hier spreken, toevallig tegenkomen of zelfs mee dansen. Ook is IDFA een plek om echt geïnspireerd te raken. Zo gaf vorig jaar Gianfranco Rosi een uitgebreide Talk als onderdeel van IDFAcademy. Ik hing twee uur lang echt aan zijn lippen. Het inspireerde me enorm om nieuwe dingen te maken en hoe ik op een andere manier makers kan begeleiden. Niet voor niets denk ik elk jaar na het festival: hier doen we het voor!”

Thuishaven
Voor Petra en Peter Lataster is IDFA, zo zeggen ze zelf een thuishaven. Het is een hele fijne vertrouwde plek. “Al onze films - op twee na - zijn op IDFA in première gegaan” zegt Peter enthousiast. “Ik ken geen andere plek waar documentaires zo'n warm onthaal krijgen”. “IDFA is elk jaar feest, of we nu een première hebben of niet” zegt Petra meteen. “We hebben één keer IDFA gemist omdat we aan het filmen waren. Dat vond ik echt een ramp! Als filmmaker vind je er zoveel inspiratie en stof tot nadenken, waardoor het voor makers echt onmisbaar is.”

“Maar ook voor het publiek” zet Peter. “Nergens anders ter wereld wordt de documentaire door zoveel mensen omarmd. Dat is echt ongekend. IDFA hoort bij Amsterdam, en Amsterdam kan niet zonder IDFA. En het wordt pas echt fantastisch als we straks weer een centrale plek hebben waar iedereen het hele jaar door bij elkaar kan komen.”

Met zo’n lange en rijke staat van dienst hebben Peter en Petra talloze herinneringen aan IDFA. Toch zijn er een aantal die extra dierbaar voor hen zijn, zo vertelt Petra. “Toen De Kinderen van juf Kiet op IDFA in première ging, zaten de Syrische vluchtelingenkinderen [uit het klasje van juf Kiet] op de eerste rij van de grote zaal in Tuschinski. Die begonnen al onbedaarlijk te lachen voordat iedereen de ondertiteling had gelezen. Het publiek had daardoor dubbel plezier. Ze zagen niet alleen de film, maar konden ook genieten van de kinderen die zoveel lol hadden tijdens het kijken.”

Het belang van documentaires
“Mij blijven ook de bijzondere vertoningen met grote regisseurs bij die verhalen vertellen bij hun films” zegt Peter hierop. “Zo kan ik me nog herinneren dat Nikolaus Geyrhalter zijn film Our Daily Bread - over de enorme gevolgen van de wereldwijde voedselindustrie - voorstelde en vervolgens de hele zaal over zich heen kreeg. Het was geweldig om te zien hoe er in een vol Tuschinski ineens mensen boos werden op de film en op de maker, terwijl Geyrhalter zelf alles nog eens rustig uitlegde. Dan zie je ook goed wat het engagement van de maker is.” Petra: “Dan snap je ook hoe belangrijk documentaires zijn, zeker als we dit soort reacties bij het publiek ontlokken.” 

Het enthousiasme voor de nieuwe IDFA plek steken de vier makers niet onder stoelen of banken. “Ik hoop dat dit gebouw een plek wordt waar makers elkaar uitgebreid kunnen ontmoeten” trapt Hasse af. “Die plek is er nu namelijk niet. Ook hoop ik dat het een plek wordt waar we op een laagdrempelige manier dingen aan het publiek kunnen vertonen, zelfs films die nog niet af zijn. Zo kun je ook aan het publiek laten zien dat op deze plek makers aan het werk zijn. Ik zou iets willen doen waardoor we als filmwereld iets meer verenigd zijn” vervolgt Hasse. “We zouden de lol van het samen films maken weer moeten terugvinden, zodat we hier samen kunnen kijken, samen kunnen werken en samen kunnen maken.”

Niet alleen film
“Ik was heel blij toen ik hoorde dat IDFA in dit gebouw kwam, omdat ik het echt een statement vind, ook voor het documentaire genre” zegt Niki vervolgens. “Je vertelt toch aan de stad en aan de wereld dat documentaire belangrijk is en een prominente plek verdient. En ik hoop dat er het hele jaar door wat te doen valt. Niet alleen met filmvertoningen, maar ook met avonden met makers, of met een concert naar aanleiding van een soundtrack van een van de documentaires.” Ook bij Niki borrelen de ideeën omhoog. “Ik zou het heel grappig vinden als de documentaire ook een beetje als fictie wordt behandeld, dus dat je in een zaal props uit een documentaire kan zien met een verhaal eromheen. En ik zou het mooi vinden om in een zaal na een vertoning met andere makers over het maakproces te praten. Toen ik net begon als filmmaker, vond ik dat ook altijd heel fijn en leerzaam.” 

365 dagen per jaar
Ook Peter benadrukt het bijzondere van het nieuwe IDFA paviljoen. “Wat ik fantastisch vind is dat er nu echt een huis komt voor de documentaire. Het is echt uniek in de wereld dat er een plek komt waar we 365 dagen per jaar bij elkaar kunnen komen om films te zien, om over films te praten of om dingen te organiseren voor kinderen. Ik geloof heel erg in het belang van het opbouwen van een traditie, iets wat kan groeien. Dat doet IDFA al met het festival, maar dat kan dus nu ook daarbuiten, als een continu levend organisme. Zo krijgt de documentaire een nog vanzelfsprekender en niet mis te verstane plek binnen onze kunstwereld” zegt Peter met enthousiaste stem.

Verschillende generaties
“Ik zou graag iets voor vluchtelingenkinderen willen organiseren” zegt Petra vervolgens. “Dankzij De kinderen van juf Kiet hebben we gezien hoe ze van kunst en cultuur  genieten. Ik zou iets verzinnen om kinderen een dag lang te vertellen hoe documentaires ontstaan, wat ze zelf kunnen doen om documentaires te maken en hoe documentaires ze kunnen helpen bij het verwerken van hun ervaringen.”

Ook Niki benadrukt het belang van filmeducatie in het IDFA Vondelparkpaviljoen. “Je kan kinderen zoveel leren over verbeelding. Ik denk dat er heel veel manieren zijn om ze niet passief achterover te laten zitten, maar ze films te laten zien die verbazen en verwarren, films die de nieuwsgierigheid van kinderen stimuleert en ze aanzet om zelf op onderzoek uit te gaan. Het zou mooi zijn als de jeugd dit hier straks allemaal kan ervaren.”

Petra denkt tot slot aan het verbinden van verschillende generaties. “Ik hoop dat hier ook veel oudere grootse documentaires worden vertoond, waar jongere generaties dan kennis mee kunnen maken en erdoor geïnspireerd raken. Ik kijk ernaar uit om films die ik als jonge vrouw bewonderd heb hier dan samen met hen opnieuw te mogen zien. En reken maar dat we hier heel vaak zullen zijn!”

Update 10 mei 2023

Na het tekenen van het huurcontract voor het Vondelparkpaviljoen zette IDFA meteen de aannemers aan het werk om een start te maken met de verbouwing. Wat architecten Suzanna Weeda en Ronald Hooft van architectenbureau &prast&hooft in nauw overleg met IDFA hebben uitgedacht en getekend, wordt de komende maanden vormgegeven en gebouwd, om daarna publiek, makers en scholieren te mogen verwelkomen in de nieuwe thuisbasis van IDFA, inclusief een intieme filmzaal en een foyer waar iedereen zich welkom kan voelen. Maar hoe brengen de twee architecten de IDFA sfeer in het monumentale gebouw? En met welke opdracht werden ze door IDFA aan het werk gezet?

Uitnodigend

“De uitdaging was hoe je een democratisch laagdrempelig en breed toegankelijk gebouw realiseert in zo'n imposante en historische setting,” zegt Ronald Hooft, één van de twee architecten van het IDFA paviljoen. “Dat was een hele speurtocht. We wilden heel terughoudend zijn in het ingrijpen in het gebouw. De inhoud zal voor de toegankelijkheid moeten zorgen. Het is een ook heel imposant gebouw met een hoge drempel - letterlijk én figuurlijk - en daarom niet meteen uitnodigend. Het heeft een soort paleisachtig en ongenaakbaar aura; het tegenovergestelde van wat IDFA wil zijn. Maar we denken wel dat het gebouw een grote plek heeft in de harten van Amsterdammers, en dat iedereen vooral heel erg nieuwsgierig zal zijn.” De nieuwe plek van IDFA moet nadrukkelijk ook een jong publiek aanspreken, dat misschien wat minder bekend is met de geschiedenis van het gebouw. “Op het moment dat de IDFA tamtam van start gaat, gaat dat zeker een brede groep mensen over de drempel heen tillen.”

“Ik wandelde als jongetje al door het park en ik heb hier dagen en nachten op dit terras doorgebracht,” vervolgt Ronald. ”Ook heb ik in de oorspronkelijke filmzaal nog films gezien. Net als iedere Amsterdammer heb ook ik een persoonlijke band met dit gebouw. Ook al ben je er nooit geweest, dan nog staat dit gebouw op je netvlies gebrand. Dat maakt het echt heel speciaal om dit te mogen ontwerpen.”

Betekenis en kleur

Dat IDFA als documentaire-instituut de beide architecten heeft geïnspireerd, blijkt wel uit hun bevlogenheid. “Een rondgang in een gebouw is net als een scenario dat wij proberen te schrijven,” zegt hij. “Tegelijkertijd willen we de eindgebruikers ook een zekere mate van vrijheid gunnen. Zie het als een blank canvas waar IDFA zelf inhoud aan kan toevoegen. Filmmakers uit alle windstreken - van Alaska tot Yemen - kunnen hier straks terecht. Het verhaal wat je in de ruimtes vertelt, gaat het gebouw betekenis en kleur geven.”

Mede-architect Suzanna Weeda schetst haar band met de rijke historie van het pand. “Ik leer het gebouw elke dag weer een stukje beter kennen. Het heeft in de loop van de jaren veel verschillende functies gehad, waaronder het Filmmuseum, en is al vele malen verbouwd. Wat wij nu gaan doen, is vooral het gebouw in ere herstellen. Er zijn veel momenten geweest dat het gebruik belangrijker was dan de kwaliteit van de ruimte, maar daar gaan we nu voor IDFA een mooie balans in aanbrengen.

Grindtegels

Dat er goed is nagedacht over deze balans, blijkt als we met de architecten het gebouw binnenlopen, de imposante hal in. “De centrale foyer is een zeer imposante ruimte, net als de buitenkant van het gebouw. Dat is niet per se wat IDFA wil uitstralen,” legt Suzanna uit. “Dus alles wat we toevoegen is in contrast daarmee. De bar krijgt grindtegels aan de voorkant, iets wat je in je gewoon in je achtertuin hebt liggen. Bovendien verandert de bar van een groot en imposant blok naar een plek die verschillende identiteiten kan aannemen. Aan weerszijden van de bar komen mooie grote bogen terug die worden ingevuld met zelf ontworpen stofpanelen bestaande uit verschillende lagen,” zegt Suzanna enthousiast. “Dit staat voor de rijke diversiteit aan verhalen die IDFA ook vertelt. En in de monumentale foyer komen dan juist weer eenvoudige bankjes waar je even met een glaasje voor of na de film kan gaan zitten.”

“Ook komen er wandpanelen die iets met het Vondelpark te maken hebben” vult Ronald aan. ”Ze moeten de omgeving waarin het gebouw staat reflecteren om zo de buitenwereld naar binnen te halen.”

Blikvanger

Eén van de meest bijzondere plekken wordt IDFA’s filmzaal met 72 stoelen. Het ornamentale plafond is nu nog volgehangen met technische installaties. “Dit gaan we weer helemaal zichtbaar maken en terugbrengen in originele staat”, zegt Suzanna. “Wat we gaan toevoegen, komt los van de wanden en het plafond in de ruimte te staan.” “De blikvanger in deze zaal wordt het rijk gedecoreerde plafond,” zegt Ronald. “Dat blijf je de eerste paar minuten zien voordat de film begint. Dan dimt het licht en zitten er 72 mensen in stoelen die ongemerkt comfortabel zijn in een luxe ingetogen omgeving naar een film te kijken, met een perfecte luchtbehandeling, fantastisch geluid en superieure beeldkwaliteit. Alles in dienst van de documentairefilm.”

Naast de filmzaal is er de multifunctionele ruimte die straks kan worden gebruikt voor workshops, filmvertoningen, evenementen en tentoonstellingen. “We maken met gordijnen verschillende sferen in de ruimte, om zo voor elk gebruik een passende omgeving te hebben” legt Suzanna uit. En de zogenaamde social space, grenzend aan de filmzaal en de foyer, wordt een bijzondere mix van ruimtes en mensen. “Het zou mooi zijn als buitenlandse gasten van IDFA hier komen, zich thuis voelen en zelf koffie gaan halen om in deze social space wat te monteren, te schrijven of te discussiëren. Het moet een ruimte worden waar iedereen elkaar kan ontmoeten: mensen van IDFA, gasten van IDFA en alle bezoekers van het gebouw. “

Als architecten hebben ze al veel ontworpen, waaronder ook bioscopen, waaronder een filmtheater in Forum Groningen. “Dat was een totaal ander gebouw”, zegt Suzanna, “dus we begonnen echt helemaal opnieuw bij het ontwerpen van deze filmzaal. Dit is een opdracht met een hele eigen dynamiek waarbij het geweldig is om alle bijzondere raadsels op te mogen lossen.”

Update 6 april 2023

IDFA krijgt van de gemeente Amsterdam de kans om een lang gekoesterde droom te verwezenlijken: een toegankelijke plek in het Vondelpark voor documentairefilm en -kunst met het hele jaar door programma’s, activiteiten en evenementen voor publiek, filmprofessionals en scholieren. 

Begin april is het huurcontract ondertekend met de gemeente waarna de renovatie kan starten. Na de zomer gaat IDFA eerst proefdraaien waarna het Vondelparkpavilioen een festivallocatie wordt in november. De officiële opening vindt volgend voorjaar plaats waarna het theater dagelijks toegankelijk is voor iedereen die zich wil laten inspireren door de kunst van documentaire: van bijzondere films op het grote doek en immersieve installaties tot workshops, debatten en netwerkmogelijkheden. 

Belangrijke speerpunten in de programmering zijn talentontwikkeling en het aantrekken van een nieuw en jong publiek. Het Vondelparkpaviljoen leent zich hier uitstekend voor. Ook past het perfect bij de ambities van IDFA om zich te ontwikkelen van een jaarlijks festival in november naar een dagelijks te bezoeken toonaangevend instituut voor de creatieve documentaire. 

Touria Meliani (wethouder Kunst en Cultuur): “Het is geweldig dat IDFA onderdak krijgt in het Vondelparkpaviljoen. Onze stad heeft er op deze manier een nieuw toegankelijk podium bij waar het hele jaar door documentaires vertoond kunnen worden aan een breed en divers publiek. Ik ben ook erg enthousiast over de plannen van IDFA omdat er in het pand ruimte wordt geboden aan talentontwikkeling en educatieve programma’s.” 

Trouwe partners zoals Fonds 21 EXTRA, de Brook Foundation, BPD Cultuurfonds, Gemeente Amsterdam, Prins Bernhard Cultuurfonds en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en alle Vrienden en Dikke Vrienden van IDFA hebben vanaf het begin het project gesteund, en er zijn veelbelovende gesprekken gevoerd met zowel bestaande als nieuwe partners die het idee omarmen. 

In november 2022 is IDFA een crowdfundingcampagne gestart om een filmzaal mogelijk te maken: het hart van dit theater. Het leverde een recordbedrag op van ruim 125.000 euro, bij elkaar gebracht door 507 enthousiaste en bevlogen donateurs.