Lezing John Appel: Het geheim van de smid​​

Hij waarschuwt de overvolle zaal maar vast, bij aanvang van zijn lezing. ‘Ik ga veel laten zien, maar het wordt zeker geen ratjetoe. Ik laat alleen fragmenten zien die vallen binnen mijn eigen manier van filmen en denken. Mijn inspiratiebronnen’, zegt John Appel. 

De Nederlandse documentairemaker kreeg veel bekendheid door Zij gelooft in mij, over André Hazes. In 1999 opende IDFA met deze film. Appel gaat zijn drie uur durende lezing van start met een fragment uit een film die hij eigenlijk ook wel had willen maken; Jimmy Rosenberg – de vader, de zoon en het talent. En dat heeft veel te maken met de kunst van regisseur Jeroen Berkvens om scènes aan het toeval over te laten. Onverwachte scènes, die zijn het mooist, stelt Appel. En ja, ze komen. Altijd. ‘Als je maar geduld hebt.’ 

Hij laat zien hoe hij dat zelf aanpakt aan de hand van een fragment uit Zij gelooft in mij. Dat André al op dag één naar de Arena wilde, waar hij zou optreden, stond niet in Appels draaiboek. Maar door toe te geven aan André’s wensen, bleek juist de eerste draaidag de beste. Het houdt het spannend, vindt Appel, om je te laten leiden door het toeval. Van die uitgeresearchte films, daar is voor hem weinig aan.

Vuurwerk

Er is meer dat Appel  kenmerkt. Zijn ingehouden manier van vragen stellen. Zijn ingehouden ‘oh ja?’  als antwoord staat in schril contrast met ‘het vuurwerk’ dat volgens hem de interviewstijl van collega Heddy Honigmann kenmerkt. Dat je het als filmmaker nog puurder kunt maken, door zelfs de hele omgeving uit beeld te houden, laat hij zien aan de hand van een stukje uit Chemo van Pawel Lozinski. ‘Ik ben jaloers op de eenvoud van deze film.’ 

Eenvoud, de kunst van weglaten; het kan een hele opgave zijn bij het filmen. Appel laat een fragment zien uit zijn ontroerende De As van Phoenix. We zien mensen recht in de camera vertellen over hun dierbare spullen die verloren gingen tijdens de brand in de Amsterdamse Citybox in 2009. ‘Nee’, beantwoordt Appel een vraag uit de zaal, ’ik ga niet in op het hoe en waarom van de brand of de schadevergoeding. Het gaat puur om de verhalen van mensen.’

Het is een belangrijk thema voor Appel, ontdekken we langzaam maar zeker: in beeld brengen wat weg is, herinneringen, verval. Op een vraag uit de zaal over het waarom daarvan, is Appel openhartig. ‘Al op jonge leeftijd raakte ik beide ouders kwijt. Dat is niet alleen droevig. Ik koester de herinneringen, de mooie en de minder mooie.’ 

Appel sluit af met een aantal fragmenten uit Sprekend Nederland (2003), die alles samen lijken te brengen. Het was een experiment, vertelt hij: zonder scenario of vooropgezet plan filmt hij mensen die op verschillende plekken in Nederland toespraken houden. We zien de kwetsbaarheid van de sprekers, horen de ontroerende, schrijnende inhoud van de speeches. Vertrouw op het toeval, hameren de fragmenten.