Hoe IDFA samen met het onderwijs tot een filmselectie voor jeugd komt

De films in het onderwijsprogramma worden niet alleen gekozen op artistieke kwaliteit. IDFA werkt nauw samen met docenten uit het primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs om tot een selectie te komen die ook educatieve waarde heeft. In het voorjaar vonden er opnieuw kijkavonden plaats in Het Documentaire Paviljoen, waarbij leraren en docenten uit diverse vakgebieden hun feedback gaven op de longlist.

Ook honderden leerlingen en studenten uit de regio Amsterdam keken mee in testklassen. Deze dubbele blik – van het klaslokaal én het filmtheater – helpt IDFA om een programma samen te stellen dat aansluit bij de belevingswereld van jongeren én bij thema’s binnen vakken als Burgerschap en CKV.

Al jaren nodigt IDFA leraren en docenten uit om mee te kijken in het selectieproces. Vooral de ‘twijfelgevallen’ worden aan hen voorgelegd. Deze films bevatten bijvoorbeeld beelden waarop leerlingen of studenten heftig zouden kunnen reageren, leunen sterk op dialoog waardoor jonge leerlingen veel ondertiteling zouden moeten lezen, of waarover verdeeldheid bestaat binnen het curatieteam. De kracht van het proces zit juist in het samenbrengen van uiteenlopende perspectieven. “We vragen docenten om films te beoordelen vanuit hun dagelijkse praktijk,” vertelt Marije Veenstra, hoofd educatie bij IDFA. “Dat levert waardevolle inzichten op in wat leerlingen bezighoudt en aankunnen.”

Joya Hijmering, mentor en docent Omgangskunde op MBO College Hilversum, verwoordde het treffend tijdens een kijkavond: “Veel van onze studenten hebben zelf een vluchtverleden. Het gesprek over migratie en polarisatie moeten we voorzichtig opbouwen. Deze film [waarin vluchtelingen agressief worden aangevallen door rechtsextremisten, red.] is voor hen te confronterend.” Zulke reflecties helpen IDFA om een film niet alleen op inhoud te beoordelen, maar ook op geschiktheid binnen verschillende onderwijscontexten.

Naast docenten spelen leerlingen zelf een sleutelrol. In testklassen geven zij cijfers aan films, die zij vervolgens toelichten. Die toelichtingen leveren vaak verrassende inzichten op. “We merken dat jongeren tijdens het praten over een film ontdekken dat ze ‘m toch interessanter vonden dan gedacht,” zegt Veenstra. “Ze verrassen ons en zichzelf met hun analyses.”

Soms wijzen leerlingen op thema’s die het educatieteam nog niet had herkend – inzichten die gebruikt worden bij het ontwikkelen van lesmateriaal en moderatiehandleidingen. Een film die volgens jongeren gaat over ‘uit de kast komen’ opent zo ook gesprekken over familiedynamiek, culturele normen of discriminatie.

Hoewel de input van leerlingen, studenten en docenten een belangrijke rol speelt, is die niet altijd doorslaggevend in de filmselectie. IDFA wil jongeren niet alleen aanspreken op wat ze al kennen of begrijpen, maar hen ook uitdagen om verder te kijken—juist buiten hun vertrouwde referentiekader.

“We laten ons bij de ontwikkeling van het onderwijsprogramma inspireren door de theorie van de Russische psycholoog Lev Vygotsky,” legt Veenstra uit. “Hij spreekt over de ‘zone van naaste ontwikkeling’—de ruimte net voorbij wat je op eigen kracht kunt begrijpen, maar waar je wél kunt komen met de juiste begeleiding.”

Zo hoopt IDFA films te kiezen die jongeren misschien niet zelf zouden opzoeken, maar die—met bijbehorend lesmateriaal, een goede introductie en nagesprek in de zaal—juist veel los kunnen maken. Het educatieteam zoekt daarom altijd naar een evenwicht tussen herkenning en verrassing, tussen toegankelijkheid en uitdaging. In zowel de vorm van de films als de verhalen die ze vertellen.

Een voorbeeld van zo’n uitdagende maar toegankelijke film is My Homeland, een korte animatiefilm die is opgenomen in het programma voor het voortgezet onderwijs en mbo. In de film vecht een jong stel vluchtend voor een totalitair regime tegen gewelddadige robots om hun baby een toekomst te geven. Maker Tabarak Allah Abbas verbeeldt het verhaal van vluchtelingen niet als slachtofferschap, maar als heldendom – met behulp van het populaire animegenre. Doordat jongeren de stijl herkennen, kan de vorm drempelverlagend werken. Het geeft hen het zelfvertrouwen om deel te nemen aan het nagesprek, waarin de betekenis van het verhaal zich vaak pas echt ontvouwt.

Jongeren zijn voortdurend in ontwikkeling – en het onderwijsprogramma van IDFA groeit met hen mee. “Films die we vijf jaar geleden nog geschikt achtten voor brugklasleerlingen, zouden we nu niet meer zo snel selecteren,” zegt Veenstra. “Niet omdat jongeren ze zijn ontgroeid, maar omdat de samenleving is veranderd.” Door wereldwijde en nationale crises ervaren jongeren de realiteit vaak scherper: ze zijn mondiger, denken kritischer na over maatschappelijke tegenstellingen, maar voelen zich niet altijd veilig genoeg om zich uit te spreken. Deze verschuiving vraagt om zorgvuldigheid – in de filmselectie én in de manier waarop het nagesprek wordt gevoerd. In nauw overleg met docenten en leerlingen blijft het onderwijsprogramma zich ontwikkelen, zodat het jongeren blijft uitdagen én ondersteunen.

---

IDFA School Program

Jaarlijks vinden tijdens IDFA op alle doordeweekse ochtenden speciale schoolvoorstellingen plaats in verschillende Amsterdamse filmtheaters, en in satelliettheaters in het hele land. Dit programma wordt jaarlijks door zo’n tienduizend scholieren en studenten bezocht. Bekijk de volledige filmselectie voor primair onderwijs, voortgezet onderwijs en mbo en schrijf je klas uiterlijk 21 september in.

IDFA's onderwijsprogramma wordt mede mogelijk gemaakt door Fonds 21, Brook Foundation, Deloitte Impact Foundation en IDFA Dikke Vrienden+.